Türkiye’den Tarihi Karar: Küresel Yapay Zekâ Hesapları Erişime Engellendi!

Türkiye, internet ve dijital haklar alanında sansür ve erişim engelleri konusunda dünyada sıkça anılan bir ülke olagelmiştir. Ancak, son alınan bir karar bu listede Türkiye’yi çok daha farklı ve tartışmalı bir konuma taşıdı. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) tarafından alınan kararla, yurtdışı merkezli çeşitli yapay zeka platformlarına ve bu platformların ücretsiz hesaplarına erişim engeli getirildi. Bu hamle, Türkiye’yi küresel ölçekte erişilebilir yapay zeka hesaplarını resmi olarak kısıtlayan ilk ülke yaparak, hem yerli kullanıcılar hem de uluslararası gözlemciler nezdinde büyük bir şok ve endişe yarattı. Bu makale, söz konusu erişim engellerinin teknik ve hukuki boyutunu, arkasındaki olası gerekçeleri, yerli ve global yapay zeka ekosistemine etkilerini ve benzeri görülmemiş bu kararın geleceğini detaylıca analiz edecek.

1. Erişim Engeli Getirilen Platformlar ve Engelleme Şekli:
Alınan karar kapsamında, özellikle bireysel kullanıcılar ve KOBİ’ler tarafından yaygın olarak kullanılan popüler yapay zeka sohbet botları ve içerik üreticilerinin ücretsiz katmanlarına erişim engellendi. Engellenen platformlar arasında şunlar yer alıyor:

• OpenAI’nin ChatGPT: Ücretsiz GPT-3.5 modeli.
• Google’ın Gemini (eski adıyla Bard): Temel seviye ücretsiz erişim.
• Midjourney & Stable Diffusion: Ücretsiz deneme sürümleri ve belirli sayıda ücretsiz üretim hakkı sunan planlar.
• Anthropic’in Claude: Temel seviye erişim.

İlginç olan nokta, engellemenin sadece ücretsiz hesapları kapsaması. Aynı platformların ücretli abonelik planlarına (ChatGPT Plus, Gemini Advanced, Midjourney Pro vb.) erişim ise -şimdilik- devam ediyor. Bu durum, engellemenin teknik bir uyumsuzluktan ziyade, ekonomik ve stratejik bir motivasyonla alındığı yorumlarına neden oldu. Engelleme, BTK üzerinden ISP’ler (İnternet Servis Sağlayıcıları) vasıtasıyla DNS seviyesinde uygulanıyor, bu nedenle DNS değiştirmek gibi yöntemlerle engel aşılabiliyor.

2. Kararın Ardındaki Resmi ve Olası Gerekçeler:
Resmi makamlar, kararı “veri güvenliği” ve “yerli ve milli yapay zeka teknolojilerinin desteklenmesi” gibi gerekçelere dayandırıyor. Ancak, sektör analistleri ve hukukçular bu gerekçelerin arkasında daha karmaşık nedenler olduğunu düşünüyor:

• Yerli Ürünlere Teşvik (Kullanıcı Yönlendirmesi): Türkiye’de son dönemde devlet destekli ve özel sektör girişimi olarak birkaç yerli yapay zeka platformu piyasaya sürüldü. Bu kararın, kullanıcıları uluslararası rakipler yerine bu yerli platformları kullanmaya zorlayarak onlara pazar ve kullanıcı feedbacki sağlama amacı taşıdığı en güçlü iddialardan biri. Ancak, bu “zorunlu teşvik” yöntemi, yenilikçilik ve rekabet yerine tekelciliği besleyebilir.
• Veri Lokalizasyonu ve Güvenlik Endişeleri: Kullanıcıların bu global platformlara girdiği verilerin (soru, komut, yüklenen dosyalar) yurtdışı sunucularında depolanması ve işlenmesi, devlet için bir veri egemenliği ve güvenlik sorunu teşkil ediyor olabilir. Yerli platformlar ise verileri Türkiye sınırları içinde tutma taahhüdü veriyor.
• Mali Kontrol ve Döviz Çıkışı: Ücretsiz hesaplar, kullanıcıları platforma çeken bir “gateway” (geçiş noktası) işlevi görüyor. Kullanıcılar, ücretsiz modeli beğendikten sonra ücretli aboneliğe geçiyor. Bu abonelikler, döviz (çoğunlukla dolar) üzerinden ödendiği için ülkeden sürekli bir döviz çıkışı anlamına geliyor. Engelleme ile bu döviz çıkışının önüne geçilmesi ve kullanıcıların yerli platformlara yönlendirilerek maliyetlerin TL cinsinden kalmasının sağlanması hedefleniyor olabilir.
• İçerik Moderasyonu ve Olası Manipülasyon: Global platformların Türkiye’deki hassasiyetlere (örneğin, Atatürk, laiklik, milli güvenlik konuları) yeterince duyarlı olmaması veya manipülatif içerik üretmeye açık olması da bir diğer endişe kaynağı. Yerli platformların bu tür konularda daha kontrollü ve “güvenli” çıktılar üreteceği düşünülüyor.

3. Kararın Olası Etkileri ve Tepkiler:
Bu radikal kararın çok boyutlu etkileri olması bekleniyor:

• Bireysel Kullanıcılar ve Öğrenciler: Ücretsiz yapay zeka araçları, öğrenciler, araştırmacılar, içerik üreticiler ve girişimciler için hayati öneme sahipti. Bu erişimin kesilmesi, dijital uçurumu derinleştirerek, Türkiye’deki kullanıcıları global dijital trendlerin ve araçların gerisinde bırakma riski taşıyor.
• Yerli Yapay Zeka Ekosistemi: Kısa vadede yerli platformlar bir kullanıcı patlaması yaşayabilir. Ancak, rekabetten ve zorunlu kullanımdan doğan bu büyüme, kalıcı olmayabilir. Kullanıcılar, yerli platformların global rakipleriyle teknik olarak rekabet edememesi durumunda, engeli aşmanın yollarını arayacak ve platformları “ikinci sınıf” olarak görecektir. Bu da uzun vadede innovation’ı (yenilikçiliği) değil, vasatlığı teşvik edebilir.
• Uluslararası İtibar: Türkiye, “dijital duvarlar” inşa eden ülkeler listesinde çok daha üst sıralara tırmanacak. Bu, uluslararası yatırımcılar ve teknoloji şirketleri nezdinde Türkiye’yi “öngörülemez” ve “kısıtlayıcı” bir pazar olarak markalayabilir, yabancı teknoloji yatırımlarının önünü kesebilir.
• Teknik Komünite ve Tepkiler: Karar, Türkiye’deki yazılımcı, akademisyen ve teknoloji girişimcileri arasında büyük bir tepkiyle karşılandı. Birçok kişi, bu hamlenin Türkiye’nin yapay zeka devriminin gerisinde kalmasına neden olacağını ve özgür bilgi erişimine darbe vurduğunu savunuyor.

4. Global Bir Prezedans: Diğer Ülkeler Ne Yapıyor?
Türkiye’nin aksine, diğer ülkeler yapay zekayı kısıtlama değil, düzenleme ve adapte etme yolunu seçiyor. Örneğin:

• Avrupa Birliği: AI Act ile katı ancak şeffaf bir düzenleyici çerçeve getiriyor. Erişimi kesmek yerine, etik standartları ve şeffaflığı zorunlu kılıyor.
• Çin: Global platformları tamamen engellemiş durumda, ancak bunu çok daha erken bir aşamada, kendi iç pazarında Baidu (Ernie), Alibaba (Tongyi Qianwen) gibi devasa rakipler yaratıp güçlendirdikten sonra yaptı. Türkiye’nin ise henüz bu seviyede rekabetçi bir yerel alternatifi bulunmuyor.
• ABD ve UK: İnovasyonu destekleyen, “test et ve öğren” (test and learn) mantığıyla hareket eden, düzenleyici çerçevelerini geliştirirken erişimi asla kısıtlamayan politikalar izliyor.

Türkiye’nin hamlesi, bu global trendlerle tezat oluşturuyor ve “düzenleme” yerine “yasaklama” yolunu seçmiş olmasıyla eleştiriliyor.

5. Gelecek Öngörüleri ve Olası Senaryolar:

• Yerli Platformların Test Aşaması: Mevcut durum, yerli platformlar için büyük bir beta test sürecine dönüşebilir. Ancak, kullanıcı memnuniyeti sağlanamazsa, bu durum ters tepebilir.
• VPN Kullanımında Patlama: Bireysel kullanıcılar ve şirketler, global yapay zeka araçlarına erişmek için VPN kullanımına yönelecek. Bu da, BTK’nın VPN’lere de erişim engeli getirip getirmeyeceği sorusunu gündeme getirecek.
• Yasal İtirazlar ve Geri Adım: Sivil toplum kuruluşları ve meslek örgütleri, kararı yargıya taşıyabilir. Danıştay sürecinde kararın iptal edilme ihtimali bulunuyor.
• Ücretli Abonelikler de Engellenir mi?: En büyük soru işareti, bir sonraki adımın ücretli aboneliklere de erişim engeli getirilmesi olup olmayacağı. Bu durum, Türkiye’deki neredeyse tüm dijital ajansları, yazılım şirketlerini ve teknoloji tabanlı KOBİ’leri doğrudan vuracaktır.

Genel Değerlendirme ve Sonuç:
Türkiye’nin yapay zeka hesaplarına getirdiği erişim engeli, küresel dijitalleşme trendine ayak uydurmaya çalışırken, “güvenlik ve yerlileştirme” adına alınmış, oldukça riskli ve tartışmalı bir karar olarak tarihe geçti. Kısa vadeli politika hedefleri, uzun vadeli inovasyon ve rekabetçilik potansiyelini gölgeleyebilir. Yerli ve milli teknoloji hamlesi, erişim engellemekle değil, global rakiplerle boy ölçüşebilecek nitelikte, kullanıcıların gönüllü olarak tercih edeceği ürünler geliştirmekle mümkün olur. Bu karar, Türkiye’deki teknoloji kullanıcılarını ve şirketlerini zor bir ikilemde bırakıyor: Ya daha sınırlı yerli alternatiflere razı olacaklar ya da yasal gri alanlara itilerek interneti kullanma biçimlerini değiştirecekler. Dünya, yapay zekayı benimserken Türkiye’nin izole bir yol haritası çizip çizmeyeceği, önümüzdeki dönemin en kritik sorusu olacak.