ABD ve Avrupa’da Yapay Zeka Yasaları: Düzenlemeler, Yaklaşımlar ve Gelecek Perspektifleri

Yapay zeka (YZ), günümüzde hayatımızın her alanında giderek daha fazla yer alıyor. Sağlık, finans, ulaşım, eğitim ve daha pek çok sektörde devrim niteliğinde değişikliklere yol açan YZ teknolojileri, beraberinde bir dizi etik, sosyal ve hukuki sorunu da getiriyor. Bu nedenle, ABD ve Avrupa başta olmak üzere dünyanın birçok ülkesi, yapay zeka yasaları ve düzenlemeleri üzerinde yoğun bir şekilde çalışıyor. Bu makalede, ABD ve Avrupa’daki mevcut YZ yasalarının genel bir değerlendirmesini yapacak, yaklaşımlarını karşılaştıracak ve gelecekteki olası gelişmeleri ele alacağız.

yapay zeka nedir? Temel Kavramlar

Yapay zeka (YZ), genel olarak insan zekasını taklit eden bilgisayar sistemleri olarak tanımlanabilir. Daha teknik bir ifadeyle, YZ, karmaşık problemleri çözme, öğrenme, karar verme ve insan benzeri davranışlar sergileme yeteneğine sahip algoritmalar ve modeller bütünüdür. YZ’nin farklı türleri bulunmaktadır:

• Dar Yapay Zeka (Weak AI): Belirli bir görevi yerine getirmek üzere tasarlanmış YZ sistemleridir. Örneğin, spam filtreleri, öneri sistemleri ve sesli asistanlar bu kategoriye girer.
• Genel Yapay Zeka (Strong AI): İnsan benzeri genel zekaya sahip YZ sistemleridir. Herhangi bir entelektüel görevi insan kadar iyi veya daha iyi yapabilme yeteneğine sahiptir. Henüz geliştirilmemiştir.
• Süper Yapay Zeka (Super AI): İnsan zekasını aşan YZ sistemleridir. Teorik bir kavramdır ve mevcut teknolojilerle ulaşılması mümkün değildir.

ABD’deki Yapay Zeka Düzenlemeleri

ABD’de yapay zeka düzenlemeleri, Avrupa Birliği’ne kıyasla daha sektörel ve esnek bir yaklaşım izlemektedir. Federal düzeyde kapsamlı bir YZ yasası henüz bulunmamakla birlikte, farklı kurumlar ve eyaletler tarafından çeşitli düzenlemeler yapılmıştır. Bu düzenlemeler genellikle risk temelli bir yaklaşım benimsemekte ve yüksek riskli YZ uygulamalarına odaklanmaktadır.

Ulusal Yapay Zeka Girişimi (National AI Initiative)

ABD hükümeti, yapay zeka alanındaki rekabet gücünü artırmak ve YZ’nin sorumlu bir şekilde geliştirilmesini teşvik etmek amacıyla 2019 yılında Ulusal Yapay Zeka Girişimi’ni başlatmıştır. Bu girişim, YZ araştırmalarını desteklemeyi, YZ eğitimini geliştirmeyi, YZ standartlarını oluşturmayı ve YZ’nin etik ve sosyal etkilerini ele almayı amaçlamaktadır.

ABD’deki Kurumların YZ Yaklaşımları

Birçok ABD kurumu, kendi yetki alanları dahilinde YZ kullanımını düzenlemek için adımlar atmıştır. Öne çıkan bazı örnekler şunlardır:

• Ulusal Standartlar ve Teknoloji Enstitüsü (NIST): YZ sistemlerinin güvenilirliğini, güvenliğini ve performansını değerlendirmek için standartlar ve test yöntemleri geliştirmektedir.
• Federal Ticaret Komisyonu (FTC): YZ sistemlerinin tüketici haklarını korumasını ve yanıltıcı uygulamalara yol açmamasını sağlamak için denetimler yapmaktadır.
• Gıda ve İlaç Dairesi (FDA): Sağlık alanında kullanılan YZ tabanlı cihazların ve yazılımların güvenliğini ve etkinliğini değerlendirmektedir.

Eyalet Düzeyindeki Düzenlemeler

Bazı ABD eyaletleri, yapay zeka kullanımını düzenlemek için kendi yasalarını çıkarmıştır. Örneğin, Kaliforniya, otomatik karar verme sistemlerinin şeffaflığını artırmak ve ayrımcılığı önlemek amacıyla bir yasa tasarısı hazırlamıştır. Illinois ise, yapay zeka tarafından yapılan iş görüşmelerinde adayların haklarını korumaya yönelik bir yasa yürürlüğe koymuştur.

Avrupa Birliği’ndeki Yapay Zeka Yasası (AI Act)

Avrupa Birliği, yapay zeka düzenlemeleri konusunda daha kapsamlı ve merkezi bir yaklaşım benimsemektedir. AB Yapay Zeka Yasası (AI Act), YZ sistemlerini risk seviyelerine göre sınıflandırarak, yüksek riskli YZ uygulamalarına sıkı kurallar getirmeyi amaçlamaktadır. Yasa, 2021 yılında Avrupa Komisyonu tarafından önerilmiş ve halen Avrupa Parlamentosu ve Konseyi tarafından müzakere edilmektedir.

Risk Temelli Yaklaşım

AI Act, yapay zeka sistemlerini dört ana risk kategorisine ayırmaktadır:

1. Kabul Edilemez Risk: İnsan haklarını ve temel özgürlükleri açıkça ihlal eden YZ uygulamalarıdır. Örneğin, sosyal puanlama sistemleri ve bilinçaltını manipüle eden YZ sistemleri bu kategoriye girmektedir. Bu tür uygulamalar yasaklanacaktır.
2. Yüksek Risk: İnsanların sağlığı, güvenliği veya temel hakları üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilecek YZ uygulamalarıdır. Örneğin, kritik altyapıların kontrolü, eğitim, istihdam, kredi değerlendirmesi, hukuk ve sınır yönetimi gibi alanlarda kullanılan YZ sistemleri bu kategoriye girmektedir. Bu tür uygulamalar, sıkı gereksinimlere tabi tutulacaktır.
3. Sınırlı Risk: Şeffaflık gerektiren YZ uygulamalarıdır. Örneğin, sohbet robotları (chatbots) ve derin sahtecilik (deepfakes) üreten YZ sistemleri bu kategoriye girmektedir. Bu tür uygulamalar, kullanıcıları bilgilendirme yükümlülüğü getirecektir.
4. Minimum Risk: Diğer tüm YZ uygulamalarıdır. Bu tür uygulamalar, genellikle herhangi bir düzenlemeye tabi tutulmayacaktır.

Yüksek Riskli YZ Sistemleri İçin Gereksinimler

AI Act, yüksek riskli YZ sistemleri için bir dizi gereksinim belirlemektedir. Bu gereksinimler şunlardır:

• Veri Kalitesi: YZ sistemlerinin eğitildiği verilerin yüksek kalitede, eksiksiz ve doğru olması gerekmektedir.
• Teknik Dokümantasyon: YZ sistemlerinin tasarımı, geliştirilmesi ve test edilmesiyle ilgili ayrıntılı teknik dokümantasyonun hazırlanması gerekmektedir.
• Şeffaflık ve Açıklanabilirlik: YZ sistemlerinin nasıl çalıştığına dair şeffaf ve anlaşılabilir açıklamaların sunulması gerekmektedir.
• İnsan Gözetimi: YZ sistemlerinin insanlar tarafından denetlenmesi ve gerektiğinde müdahale edilebilmesi gerekmektedir.
• Güvenlik ve Dayanıklılık: YZ sistemlerinin siber saldırılara ve diğer tehditlere karşı güvenli ve dayanıklı olması gerekmektedir.
• Doğruluk ve Güvenilirlik: YZ sistemlerinin doğru ve güvenilir sonuçlar üretmesi gerekmektedir.
• Ayrımcılık Karşıtlığı: YZ sistemlerinin ayrımcılığa yol açmaması gerekmektedir.

Yaptırımlar

AI Act’e uyumsuzluk durumunda, şirketlere yüksek para cezaları uygulanabilecektir. Cezaların miktarı, ihlalin ciddiyetine ve şirketin büyüklüğüne bağlı olarak değişecektir. En ağır ihlaller için, küresel cirosunun %6’sına veya 30 milyon Euro’ya kadar para cezası uygulanabilecektir.

ABD ve Avrupa Yaklaşımlarının Karşılaştırılması

ABD ve Avrupa’nın yapay zeka düzenlemelerine yaklaşımları arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır:

Kriter	ABD	Avrupa Birliği
Yaklaşım	Sektörel ve Esnek	Kapsamlı ve Merkezi
Yasal Çerçeve	Federal düzeyde kapsamlı bir yasa yok, sektörel düzenlemeler ve eyalet yasaları	AB Yapay Zeka Yasası (AI Act)
Risk Odaklılık	Risk temelli, yüksek riskli uygulamalara odaklanma	Risk temelli, dört risk kategorisi
Şeffaflık	Bazı sektörlerde şeffaflık gereklilikleri	Yüksek riskli sistemlerde sıkı şeffaflık gereklilikleri
Yaptırımlar	Sektöre ve ihlale göre değişen yaptırımlar	Küresel cironun %6’sına veya 30 milyon Euro’ya kadar para cezası

Gelecek Perspektifleri

Yapay zeka teknolojileri hızla gelişmeye devam ederken, yasal düzenlemelerin de bu gelişmelere ayak uydurması gerekmektedir. Hem ABD’de hem de Avrupa’da, YZ yasalarının geleceği, teknolojik gelişmeler, etik kaygılar ve ekonomik rekabet arasındaki dengeye bağlı olacaktır.

ABD’de, federal düzeyde daha kapsamlı bir YZ yasasının çıkarılması olasılığı bulunmaktadır. Ayrıca, eyaletler arasındaki düzenlemelerin uyumlaştırılması da önemli bir hedef olabilir. Avrupa’da ise, AI Act’in kabul edilmesi ve uygulanması, YZ alanında küresel bir standart belirleyebilir. Diğer ülkeler de AB’nin yaklaşımını örnek alarak kendi YZ yasalarını oluşturabilirler.

Gelecekte, yapay zeka düzenlemelerinin aşağıdaki konulara odaklanması beklenmektedir:

• Veri Gizliliği ve Güvenliği: YZ sistemlerinin kişisel verileri nasıl topladığı, kullandığı ve koruduğu konularında daha sıkı kurallar getirilmesi.
• Ayrımcılık ve Eşitsizlik: YZ sistemlerinin ayrımcılığa yol açmasını önlemek için daha etkili mekanizmalar geliştirilmesi.
• İnsan Kontrolü ve Sorumluluk: YZ sistemlerinin kararlarından kimin sorumlu olacağına dair net kuralların belirlenmesi.
• Yapay Zeka Etiği: YZ geliştiricileri ve kullanıcıları için etik ilkelerin ve davranış kurallarının oluşturulması.
• Uluslararası İşbirliği: YZ düzenlemeleri konusunda ülkeler arasında işbirliğinin artırılması.

Sonuç

ABD ve Avrupa, yapay zeka düzenlemeleri konusunda farklı yaklaşımlar benimsemektedir. ABD, daha sektörel ve esnek bir yaklaşım izlerken, Avrupa Birliği daha kapsamlı ve merkezi bir yaklaşım benimsemektedir. Her iki yaklaşımın da avantajları ve dezavantajları bulunmaktadır. Gelecekte, yapay zeka yasalarının, teknolojik gelişmeler, etik kaygılar ve ekonomik rekabet arasındaki dengeyi gözeterek daha da gelişmesi beklenmektedir.

SSS (Sıkça Sorulan Sorular)

AB Yapay Zeka Yasası (AI Act) ne zaman yürürlüğe girecek?

AI Act’in müzakereleri halen devam etmektedir. Yasanın 2024 yılı sonuna kadar kabul edilmesi ve 2026 yılına kadar yürürlüğe girmesi beklenmektedir.

AI Act hangi tür yapay zeka sistemlerini kapsıyor?

AI Act, risk seviyelerine göre sınıflandırılmış tüm yapay zeka sistemlerini kapsamaktadır. Kabul edilemez riskli YZ sistemleri yasaklanacak, yüksek riskli YZ sistemleri sıkı kurallara tabi tutulacak, sınırlı riskli YZ sistemleri şeffaflık gerektirecek ve minimum riskli YZ sistemleri genellikle düzenlenmeyecektir.

ABD’de yapay zeka düzenlemeleri hangi kurumlar tarafından yapılıyor?

ABD’de yapay zeka düzenlemeleri, Ulusal Standartlar ve Teknoloji Enstitüsü (NIST), Federal Ticaret Komisyonu (FTC) ve Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) gibi çeşitli kurumlar tarafından yapılmaktadır.

Yapay zeka etiği neden önemlidir?

Yapay zeka etiği, YZ sistemlerinin insan haklarına, temel özgürlüklere ve sosyal değerlere uygun olarak geliştirilmesini ve kullanılmasını sağlamak için önemlidir. Etik ilkeler, YZ sistemlerinin ayrımcılığa yol açmasını, mahremiyeti ihlal etmesini ve diğer olumsuz sonuçlara neden olmasını önlemeye yardımcı olur.

Yapay zeka düzenlemeleri şirketleri nasıl etkileyecek?

Yapay zeka düzenlemeleri, şirketlerin YZ sistemlerini geliştirme, kullanma ve pazarlama süreçlerini etkileyecektir. Şirketler, YZ sistemlerinin güvenli, güvenilir, şeffaf ve etik olmasını sağlamak için ek maliyetlere ve yükümlülüklere katlanmak zorunda kalabilirler.

Yapay zeka düzenlemelerinin amacı nedir?

Yapay zeka düzenlemelerinin temel amacı, YZ teknolojilerinin potansiyel faydalarını maksimize ederken, risklerini en aza indirmektir. Düzenlemeler, YZ sistemlerinin insan haklarını, temel özgürlükleri ve sosyal değerleri korumasını sağlamayı amaçlamaktadır.